5510 sayılı Kanunun 17 ve 18'inci maddelerinde açıklanan, geçici iş göremezlik ödeneği ve ödeneğe esas kazanç konuları hakkında ayrıntılı mevzuat hükümleri aşağıdadır. Kanunun 24'üncü maddesinde yer alan, kısa vadeli sigorta kollarında dikkate alınmayan sürelere de ilgisi nedeniyle burada yer verilmiştir.

Ödeneğe Esas Kazanç Tutarı Nasıl Hesaplanır?

Kısa vadeli sigorta kollarından sağlanan iş göremezlik ödeneklerinin hesaplanmasında, adından da anlaşılacağı üzere ödeneğe esas kazanç tutarı kullanılır/esas alınır ki bu tutar da prime esas kazancınız üzerinden belirlenmektedir.

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 80’nci maddesinde sigortalıların prime esas kazancının nasıl hesaplanacağı açıklanmış olup prime esas kazanca dahil olan ve olmayan unsurlar da yine bu maddede açıklanmıştır. Burada ayrıntılarına değinilmeyecektir.

Prime esas kazancınız net ücret üzerinden değil brüt ücretiniz üzerinden hesaplanır. Sizin asıl hak ettiğiniz ücret/maaş budur. Ücretiniz içerisinden primler ve vergiler işveren tarafından kesilerek kalan net ücret size ödenir.

İş Kazası ve Meslek Hastalığı Hallerinde Ödeneğe Esas Kazanç Nasıl Hesaplanır?

İş kazası halinde bu kazanın meydana geldiği, meslek hastalığı durumunda ise bu hastalık nedeniyle iş göremezliğin başladığı tarihten önceki 12 aydaki son 3 ay içindeki prime esas kazançlar dikkate alınarak hesaplanmaktadır.

Sigortalının geriye yönelik 12 ayda herhangi bir çalışması yoksa ve çalışmaya başladığı ay içerisinde iş göremezliğe uğramışsa bu durumda ödeneğe esas kazancı, çalışmaya başladığı tarihten iş göremezliğin başladığı tarihe kadar geçen zamanda hak ettiği prime esas kazancı üzerinden hesaplanır.

İş kazası nedeniyle iş göremezlik, sigortalının çalışmaya başladığı gün ortaya çıkmış ve önceki 12 ayda da herhangi bir çalışma yoksa ödeneğe esas kazancın hesabında aynı veya emsal işte çalışan bir sigortalının günlük prime esas kazancı dikkate alınır.

Meslek hastalığı, sigortalının sigortalı olarak çalıştığı son işinden ayrıldığı tarihten bir yıl geçtikten sonra meydana çıkmış ise günlük kazancı bu son işinden ayrıldığı tarih esas alınarak yukarıdaki hususlara göre hesaplanır. Yani işinden ayrıldığı tarihten önceki 12 aydaki son 3 aya bakılır; meslek hastalığı nedeniyle iş göremezliğin başladığı tarihten önceki 12 ay içindeki 3 aya değil!

Örneğin; 01.02.2021 tarihinden 05.05.2021 tarihine kadar çalıştığı iş yerinden ayrılan sigortalının bu iş yerinden kaynaklanmış meslek hastalığı 05.05.2022 tarihinden sonra ortaya çıkmış ise ödeneğe esas kazancı hesaplanırken 2021 yılı Şubat, Mart ve Nisan aylarındaki (2021/Mayıs öncesindeki 12 aydaki son 3 ay) gün ve kazançları esas alınacaktır.

Meslek hastalığının 05.05.2022 tarihine kadar ortaya çıkması durumunda ise bu tarihten önceki 12 aylık dönemdeki son 3 aya bakılacaktır.

Örneğin; 01.02.2021 - 05.05.2021 tarihleri arasındaki çalışmadan kaynaklı meslek hastalığı 03.03.2022 tarihinde ortaya çıkmış ise bu tarihten önceki 2022 yılı Şubat ayı dahil 12 ay geriye gidildiğinde 2021/Mart, Nisan ve Mayıs(5 gün) aylarındaki prime esas kazançlar dikkate alınacaktır.

Ödeneğe esas kazancın hesabıyla ilgili önemli olan diğer iki konu;

• Ödenek veya gelire esas günlük kazançların hesabında prim, ikramiye ve bu nitelikteki arızi ödemeler dikkate alınmış ise ödenek ve gelire esas alınacak günlük kazanç; ücret toplamının ücret alınan gün sayısına bölünmesiyle hesaplanacak günlük kazanca, %50 oranında bir ekleme yapılarak bulunan tutardan çok olamaz.
• İdare veya yargı mercilerince verilen karar gereğince yapılan ücret, ikramiye, zam, tazminat ve bu mahiyetteki ödemelerden, ödenek ve gelirin hesabına esas alınan dönemden önceki aylara ilişkin olanlar dikkate alınmaz.

Hususları da unutulmamalıdır.

Yukarıda hep 4/A kapsamındaki sigortalılar baz alınarak açıklama yapmıştım, 4/B’de ise durum malûmunuzdur; kendileri tarafından beyan edilmiş olan aylık kazançları esas alınarak hesaplamalar benzer şekilde yapılmalıdır. Peki 4/C’liler? 4/C kapsamındakiler kısa vadeli sigorta kollarına tabi değildirler.

Bu kadar yazı yeter, örneklerle pekiştirmek en iyisidir.

Ama önce bir başka hususa da kısaca değinelim ki bazı örnekler daha rahat anlaşılsın. SGK’nın 2020/20 sayılı Genelgesinin (En güzel burada anlatılmış) “1.2- Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki sigortalılar yönünden ücret dışı ödemelerin prime tabii tutulması” başlıklı bölümünde belirtildiği üzere; ücret dışındaki ödemeler ödendikleri ayın kazancına dahil edilirler. Bu ödemenin, mesela bir ikramiye ödemesinin yapıldığı ayda sigortalının herhangi bir çalışması olmamışsa -ücret ödemesine hak kazanmamışsa-; izinli, istirahatli vb. nedenlerle çalışmamışsa bu ödeme en fazla takip eden iki ayın prime esas kazancına prime esas kazanç üst sınırını aşmamak üzere dahil edilir. Takip eden iki ayda da çalışma yoksa prime esas kazanca dahil edilmez.

Örnek - 1:

Yukarıda prim ödeme gün sayısı, kazancı ve prim/ikramiye tutarları verilen sigortalının, 2022 yılı temmuz ayında iş kazası nedeniyle iş göremezliğe uğraması halinde ödeneğe esas kazancı şu şekilde hesaplanır;

Öncelikle prim/ikramiye hariç kazanç olan (8.000 + 8.000 + 6.000) 22.000 TL, toplam gün sayısı olan (20 + 30 + 30) 80’e bölünür ve 275 TL bulunur.

Prim/ikramiye ödemelerini, bu tutarın %50’sini (275 x 1,5 = 412,5) aşmayacak şekilde hesaplamaya katmak mümkün olduğundan 6.000 TL’lik ikramiye toplam gün sayısına bölünür ve bulunan 75 TL de günlük kazanç olan 275 TL’ye eklendiğinde ödeneğe esas günlük kazanç 350 TL olarak bulunur.

Örnek – 2

Örnek-1’i biraz değiştirirsek, 2022 haziran ayında herhangi bir prim ödeme gün sayısı ve kazanç bildirilmediğini, sadece o aya ait ikramiye bildirimi olduğunu varsayarsak haziran ayındaki ikramiyenin ödeneğe esas kazanç için bir anlamı olmayacaktır, hesaba katılmayacaktır. Dolayısıyla temmuz ayında iş göremezliğe uğrayan sigortalının ödeneğe esas kazancı, iş göremezliğe uğradığı tarihten önceki 12 ay içindeki son 3 ay olan nisan, mayıs ve haziran aylarındaki toplam kazancının, toplam prim ödeme gün sayısına bölünmesiyle (14.000 / 50) 280 TL olarak bulunacaktır.

Örnek – 3

Prim/ikramiye ödemesinin yapıldığı ayda gün ve kazanç bildirilmemiş olsa da takip eden 2 ay içinde gün/kazanç bildirimi olduğu takdirde ödenen bu prim/ikramiye takip eden aylarda dikkate alınır. Yine temmuz ayı için ödeneğe esas kazanç hesap edilirse 8.400 / 21 gün = 400 TL olarak bulunur.

Örnek-4

2022 yılı ilk dönemi için brüt asgari ücretin 5.004 TL olduğu bilgisi ile birlikte haziran ayındaki iş göremezliği (iş kazası) nedeniyle dikkate alınacak gün ve kazançları yukarıdaki şekilde belirtilen sigortalı için ödeneğe esas kazanç tutarı hesaplanırken her iki iş yerinden de yapılan bildirimler dikkate alınacak olsa da ilgili tarihlerde prime esas kazanç üst sınırı olan ( 5.004 x 7,5 ) 37.530 TL aşılamayacaktır.

Toplam kazanç bir ayda 40.000 TL olsa da 37.530 TL olarak dikkate alınacak ve toplam gün sayısı da 1 ayda 30 günü geçemeyecektir. Dolayısıyla 37.530 / 30 = 1.251 TL ödeneğe esas kazanç tutarı olacaktır.

İş kazası ve meslek hastalıkları ile ilgili olarak ödeneğe esas kazanç tutarı hesap edilirken yukarıdaki yollar izlenmekte olup hastalık ve analık sigortası kapsamındaki iş göremezliklerdeki hesaplamalarda bazı farklılıklar bulunmaktadır.

Analık ve Hastalık Hallerinde Ödeneğe Esas Kazanç Nasıl Hesaplanır?

İş kazası ve meslek hastalığı hallerindeki hesaplamalardan iki farkı bulunmaktadır. İş göremezliğin başladığı tarihten önceki 12 aydaki son 3 ay değil 12 ayın tamamı ödeneğe esas kazancın hesabında dikkate alınırken bu dönemde ilgili sigorta kollarına tabi olarak 180 günden fazla bildirim olmaması halinde ise ödeneğe esas kazanç tutarında üst sınır uygulaması bulunmakta ve bu sınır da o tarihte geçerli brüt asgari ücretin iki katı olarak uygulanmaktadır.

Örnek-5

Gün ve kazançları yukarıdaki şekilde olan ve 01.04.2021 - 10.04.2021 tarihleri arasında hastalık nedeniyle istirahat raporu alan sigortalının ödeneğe esas günlük kazancı iş kazası ve meslek hastalığı durumlarında olduğu gibi toplam kazancın toplam gün sayısına bölünmesiyle hesaplanır.

Yani; (5.300 + 2.200 + 1.080) / (30 + 11 + 3) = 195 olarak bulunur.

Örnek-6

01.12.2020 tarihinde çalışmaya başlayan ve 15.05.2021 tarihinde analık doğum öncesi (32. Hafta) istirahatine ayrılan sigortalının son bir yılda bildirilen prim ödeme gün sayısı 165’dir. Sigortalının iş göremezliğinin başladığı tarihten önceki 12 ayda bildirilen kazanç bilgilerine aşağıda yer verilmiştir.

Bu sigortalının ödeneğe esas günlük kazancı 45.800/150 = 305,33 TL’dir. Ancak, sigortalının son bir yıldaki gün sayısı 180 günden az olduğundan ve hesaplanan ödeneğe esas kazanç tutarı 2021 yılı prime esas kazanç altı sınırı olan 119,25 TL’nin iki katından (119,25 x 2=238,50) fazla olduğundan ödeneğe esas günlük kazanç 238,50 TL olarak esas alınacaktır.

Geçici İş Göremezlik Ödeneği

Yukarıda bulunan ödeneğe esas kazanç tutarları üzerinden iş göremezlik ödeneklerinin ne süreyle ve ne oranda ödeneceğini hesaplamanın vaktidir artık. Ancak, bazı şartlar vardır ki bunların da bilinmesi lazımdır.

Geçici iş göremezlik ödeneği;

• İş kazası veya meslek hastalığı nedeniyle iş göremezliğe uğrayan sigortalıya her gün için,
• Hastalık nedeniyle iş göremezliğe uğrayan 4/A ve hastalık sigortasına tabi 5’inci madde sigortalılarına son 1 yılda en az 90 gün hastalık sigortası primi bildirilmiş olması şartıyla iş göremezliğin 3’üncü gününden başlayarak her gün için,
• 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) bendi ile (b) bendinde belirtilen muhtarlar ile aynı bendin (1), (2) ve (4) numaralı alt bentleri kapsamındaki sigortalı kadının analığı halinde, doğumdan önceki bir yıl içinde en az doksan gün kısa vadeli sigorta primi bildirilmiş olması şartıyla, doğumdan önceki ve sonraki sekizer haftalık sürede, çoğul gebelik halinde ise doğumdan önceki sekiz haftalık süreye iki haftalık süre ilâve edilerek çalışmadığı her gün için, Ödenir.

4/B-(3) kapsamındaki sigortalılara yani sermaye şirketi ortaklarına analık halinde ve tüm 4/B kapsamındaki sigortalılara hastalık halinde alınan istirahat raporlarında geçici iş göremezlik ödeneği ödenmez.

Örnek Soru: Hastalık nedeniyle 10 günlük istirahat raporu almış, ayakta tedavi görmüş ve ödeneğe esas kazancı 180 TL olarak belirlenmiş sigortalıya ödenecek toplam geçici iş göremezlik ödeneği ne kadardır?

Ayakta tedavilerde 2/3 oranında ve hastalık vaka türünde 3’üncü günden itibaren ödeneceğini hatırlarsak; 2/3 X 8 X 200 = 960 TL olarak cevap bulunabilir.

Çalışılmadığına Dair Bildirimler İle İlgili Bazı Hususlar (2016/21 Sayılı Genelge 6.7. Çalışılmadığına Dair Bildirim Girişi)

Kanunun 4’üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında hizmet akdi ile bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılan sigortalılara, iş göremezlik ödeneklerinin ödenebilmesi için işverenlerince istirahat süresince işyerinde çalışılmadığına dair bildirimin yapılması gerekmektedir.

Bildirim aranmayacak haller hariç olmak üzere söz konusu bildirim olmadan geçici iş göremezlik ödeneği ödenmeyecektir. Aşağıda açıklandığı şekilde, elektronik, manuel veya aylık prim ve hizmet belgesi üzerinden bildirim yapıldığının tespiti halinde geçici iş göremezlik ödenekleri ödenecektir.

Açıkça çalışmadı şeklinde bildirimler yapılmasa dahi verilen prim ve hizmet belgelerindeki eksik gün kodu ve bildirilen gün sayıları alınan raporla uyumlu olduğu takdirde geçici iş göremezlik ödenekleri ödenebilir. SGK işveren sisteminden çalışmadı bildirimi ya da ilgili prim ve hizmet belgesiyle istirahat süresinde çalışmadı şeklinde yapılabilecek bildirimlerden herhangi biri yeterlidir.

2016/21 sayılı Genelgeden ilgili örnekler;

Örnek-1: 03/06/2019 – 12/06/2019 tarihleri arasında istirahatli olan sigortalı adına Haziran/2019 ayı için aylık prim ve hizmet belgesinde 30 günlük prim bildirilmiş ve ayrıca çalışılmadığına dair bildirim yapılmamıştır. Bu durumda sigortalı adına “çalışmadı” şeklinde bildirim yapılmadığı sürece geçici iş göremezlik ödeneği ödenmeyecektir.

Örnek-2: 06/05/2019 – 15/05/2019 tarihleri arasında istirahat raporu bulunan sigortalı adına aylık prim ve hizmet belgesi ile Mayıs/2019 ayı için 25 günlük prim bildirilmiş ve eksik gün nedeni olarak “12-Birden Fazla” seçimi yapılmıştır. Bu durumda eksik gün süresi ile istirahat süresi uyumlu olmadığından ve eksik gün nedeni “1-İstirahat” olarak bildirilmediğinden, sigortalı adına “çalışmadı” şeklinde bildirim yapılmadığı sürece geçici iş göremezlik ödeneği ödenmeyecektir.

Örnek-3: 08/07/2019 – 17/07/2019 tarihleri arasında istirahat raporu bulunan sigortalı adına aylık prim ve hizmet belgesi ile Temmuz/2019 ayı için 5 günlük prim bildirilmiş ve eksik gün nedeni olarak “12-Birden Fazla” seçimi yapılmıştır. Bu durumda sigortalı adına bildirilen prim gün sayısı, istirahat süresine uyumlu kabul edilecek ve bildirim süresinin geçmiş olması ancak herhangi bir yöntemle çalışılmadığına dair bildirim yapılmamış olması halinde geçici iş göremezlik ödeneği ödenecektir.

Sigortalılık Niteliğinin Sona Ermesi İle İlgili Bazı Hususlar

• İş kazası ve meslek hastalığı sigortası yönünden işten ayrılışı takip eden gün itibarıyla kişinin sigortalılığı sona ermiş olacaktır.
• Bu vaka türünden alınan istirahat raporlarında ancak işten ayrıldıkları tarihe kadar (dahil) geçici iş göremezlik ödeneği ödenecektir.
• Örneğin 20.08.2022 tarihinde, sonu çalışır şekilde, iş kazası vaka türünden 20 günlük istirahat raporu alan sigortalının 28.08.2022’de söz konusu iş yerinden ayrıldığı varsayıldığında yalnızca bu tarihe kadar ödenek alabilecektir.
• Yukarıdaki örnekte belirtilen sigortalı, işten ayrılış tarihi veya ertesi günü itibarıyla aynı kapsamda sigorta koluna tabi bu veya başka bir iş yerinde (örneğin 4/B’li olarak) çalışmaya devam ederse kendisinin istirahat raporu sigortalı olduğu müddetçe ödenecektir.
• İş kazası ve meslek hastalığı durumlarında ertesi gün kaybedilen sigortalılık niteliği hastalık ve analık hallerinde işten ayrılışı takip eden 10’uncu günden başlanılarak yitirilmiş sayılır.
• Örneğin 27/04/2021 tarihinde başlayan 30 günlük istirahat raporu almış ve istirahati devam ederken 29/04/2021 tarihinde işten ayrılmış sigortalıya işten ayrılış tarihini takip eden 9 günlük sürenin sonrasına kadar yani 08/05/2021 tarihine kadar geçici iş göremezlik ödeneği ödenir.
• Örneğin Sigortalı, 07/12/2021 tarihinde 20 günlük sonu kontrol olan hastalık vaka türünde istirahat raporu ve sonrasında 27/12/2021 tarihinde başlayan devam raporu almıştır. Söz konusu sigortalı 19/12/2021 tarihinde işten ayrılmıştır. Buna göre, sigortalıya ilk raporu için; rapor süresi sigortalı olunan döneme denk geldiğinden iki günlük kesintinden sonra 18 günlük, devam raporu için ise işten ayrılışı takip eden 9 uncu güne kadar (28/12/2021 -dahil) yalnızca 2 günlük geçici iş göremezlik ödeneği ödenecektir.

Kısa Vadeli Sigorta Kollarında Dikkate Alınmayan Süreler

Kanunun 24’üncü maddesine göre geçici iş göremezlik ve emzirme ödenekleri bakımından aşağıda yazılı hallerin, prim ödeme gün sayısına esas tutulacak bir yıllık ve 15 aylık sürelerin hesabında nazara alınmaması ve bu süreler kadar geriye gidilmek suretiyle prim ödeme gün sayılarının belirlenmesi gerekecektir.

Kısa vadeli sigorta kolları bakımından;

• Herhangi bir sebeple silâh altına alınan sigortalının askerlikte geçen hizmet süresi, (Kanunun 4’üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinin 1 ve 3 numaralı alt bentleri kapsamında sigortalılığı devam edenler hariç)
• Hükümlülükle sonuçlanmayan tutuklulukta geçen süre,
• İş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık sigortalarından geçici iş göremezlik ödeneği alan sigortalının iş göremediği süre,
• Sigortalının greve iştirak etmesi veya işverenin lokavt yapması hallerinde geçen süre, Kanunun 18 inci maddesinde belirtilen çalışma sürelerine girmediği gibi, iş göremezliğin başladığı veya hastalığın anlaşıldığı yahut doğumun olduğu tarihten önceki bir yılın hesabında da dikkate alınmayacaktır.

Örnek-1: Kanunun 24’üncü maddesi gereği, bir yılın hesabı yapılırken bu bir yıllık süre içerisinde geçici iş göremezlik ödeneği ödenmiş süre bulunması durumunda bu süre kadar bir yıllık süre uzatılacaktır.

02/01/2022 tarihinde başlayan bir istirahat raporu için, geriye doğru 02/01/2021 tarihine gidilecektir. Söz konusu bir yıllık süre içerisinde örneğin 45 gün geçici iş göremezlik ödeneği ödenmiş süre bulunması durumunda bir yıllık süre bu 45 gün kadar uzatılacak ve tarih geriye çekilecektir. Buna göre, 18/11/2020 (dahil) tarihine kadar gidilerek sigortalının 90 günü olup olmadığına bakılacaktır. Geriye gitme kuralı geriye gidilen süre için de işletilecektir. Yani geriye gidilen 45 günlük süre içerisinde yine geçici iş göremezlik ödeneği ödenmiş süre bulunması durumunda bu süre kadar daha geri gidilerek 90 gün kısa vadeli sigorta primi olup olmadığı kontrol edilecektir.

Şimdilik bu kadar…

5510 sayılı Kanunda yer alan birçok konu gibi iş göremezlik konusu da son derece kapsamlıdır ve bu kadarla kalmamaktadır. Sürekli iş göremezlik geliri ve ortaya çıkan iş göremezliklerdeki kusur ve sorumluluklar hakkındaki 19, 20, 21, 22 ve 23’üncü maddeler ile ilgili de bilgi sahibi olunması gerekmektedir.

Kanunun 19 ve 20'nci maddelerinde açıklanan sürekli iş göremezlik geliri ve hak sahiplerine gelir bağlanması ile ilgili sayfaya ulaşmak için buraya tıklayınız.