Çalışanlara deneme süresinde sigorta yapılması zorunludur

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 7'nci maddesi sigortalılığın başlangıcını keyfiyete, çalışanın becerisine veya işverenin uygun görmesine bırakmamıştır. Çalışmaya başlanılan tarihten itibaren çalışanlar sigortalı olmalıdır ve bu sigortalılığın bildirimi de genel olarak çalışmaya başlamadan önce yapılmalıdır.

Deneme süresi; en çok 2 ay, toplu iş sözleşmesiyle ise en fazla 4 ay süreli olup taraflara iş sözleşmesini bildirim süresine gerek olmaksızın ve tazminatsız feshedebilme imkanı tanımaktadır.

Deneme süresi, 4857 sayılı İş Kanununun 15’inci maddesinde düzenlenmiş olup 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu kapsamındaki yükümlülükler açısından hiçbir muafiyet tanımamaktadır.

5510 sayılı Kanunun 4’üncü maddesi kapsamında sigortalı sayılan ve deneme süresi, eğitim süreci, işe alıştırma vb. gibi ne ad altında olursa olsun bir ücret karşılığı işveren adına ve hesabına hareket eden her çalışanın, çalışmaya başlamadan önce sigortası yapılmak zorundadır! (5510 S.K. Md. 8)

Deneme Süresinde Sigorta Yapılmaması Halinde Karşılaşılabilecek Yaptırımlar

2024 yılı için aylık brüt asgari ücret 20.002,50 TL’dir. Küsuratlar dikkate alınmadan asgari ücretli bir çalışanın işverene maliyeti 23.500 TL olup bunun 6.500 TL’si SGK’ya ödenmesi gereken primler, 17.000 TL’si ise çalışana ödenen ücretidir.

Buradan hareketle deneme süresi veya başka sebeplerle 3 çalışana sigorta yapılmayıp sigorta primleri ödenmeyerek 4’üncü çalışanın net ücreti, ödenmeyen primler ile fazlasıyla karşılanabilir görünmekte; tabiri caizse 4’üncü çalışan bedavaya gelmektedir.

Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından özellikle Sosyal Güvenlik Denetmenleri marifetiyle her yıl on binlerce iş yeri denetlenmektedir. Bu denetimler sonucunda uygulanan cezalar da maliyet olarak görülüp kaçınılmaya çalışılan primler karşısında çok daha ağır olmaktadır.

Örneğin, 4’üncü çalışanı bedavaya getirdiğini düşünen işverene kayıt dışı çalıştırdığı kişi başına uygulanacak idari para cezası brüt asgari ücretin 2 katı yani 2024 yılı için 40.005 TL olup 4 kayıt dışı çalışan için toplam 160.000 TL’dir. İşverenler tarafından kayıt dışı çalıştırmaya devam edilmesi ve bunun 1 yıl içinde tekrar tespiti halinde bu sefer her bir sigortalı başına uygulanacak idari para cezası 5 asgari ücret yani 100.000 TL olacaktır.

Yukarıda bahsedilen idari para cezaları 5510 sayılı Kanunun 102’nci maddesinin 1’nci fıkrasının (a) bendi kapsamında işe giriş bildirgelerinin yasal süresinde verilmemiş olduğunun tespiti nedeniyle uygulanacak olup kayıt dışı çalıştırmanın önceki aylarda da gerçekleştiğinin tespiti halinde her ay için aynı fıkranın (m) bendi kapsamında brüt asgari ücretin 3 katına kadar da ayrıca ceza uygulanabilecektir.

Asgari ücretli 1 kişinin sadece 1 gün kayıt dışı çalıştırıldığının tespiti halinde uygulanacak idari para cezası, kaçınılan 1 günlük prim maliyetinin yaklaşık 185 katıdır ki bu en düşük halidir; yapılan tespitlere göre bu miktar sadece 1 gün ve 1 sigortalı için 380 katına kadar çıkabilir. Tespitler sadece Sosyal Güvenlik Denetmenleri tarafından değil herhangi bir kamu kurumu veya kuruluşundan gelen belge üzerinden de yapılabilmektedir.

Kayıt Dışı Çalıştırmanın Sonuçları Sadece İdari Para Cezası Değildir

Çalışanlar deneme süreleri içinde de iş kazasına uğrayabilmekte, çalışma arkadaşının tut diye tırın üzerinden attığı dikenli tel balyasını kucaklayabilmektedirler.

İşe giriş bildirgesinin verildiği tarihten önce yani kayıt dışı çalıştırmanın yapıldığı bu deneme süresi denilen zamanlarda meydana gelmiş bir iş kazası nedeniyle SGK tarafından gelir bağlanmışsa uygulanacak idari para cezalarına ek olarak 5510 sayılı Kanunun 23’üncü maddesi gereği bu gelirin başladığı tarihteki peşin sermaye değeri tutarı ile Kurumca yapılmış ve ileride yapılması muhtemel tüm masraflar işverene ödettirilmektedir.

Ayrıntılarına girmeksizin; genellikle gençlerin deneme süresinde kayıt dışı çalıştırılması nedeniyle örnek olarak 2024 yılı için aylık geliri 17.000 TL olan 25 yaşında bir erkeğin iş kazası geçirdiği ve gelir bağlanmış olduğu düşünüldüğünde işverene ödettirilecek tutar 4 Milyon TL’ye kadar çıkabilecektir. (2018/38 Sayılı SGK Genelgesi)

İş yerinde kayıt dışı işçi çalıştıran bir işverenin iş sağlığı ve güvenliği önlemlerine vereceği önemin de eşit derecede olacağı düşünüldüğünde, iş kazası sonucu gerçekleşen yaralanma veya ölümler nedeniyle kusurlu bulunup taksirle veya kasten, yaralama veya öldürme suçunu işlemiş oldukları kararına varılıp hapis cezaları ile de karşılaşabileceklerdir.

Sigortasız Çalışmak Mümkün Değildir

Anayasamızın 60’ıncı maddesinde “Herkes, sosyal güvenlik hakkına sahiptir. Devlet, bu güvenliği sağlayacak gerekli tedbirleri alır ve teşkilatı kurar.” hükmü yer almaktadır. Bahsi geçen teşkilat Sosyal Güvenlik Kurumu olup alınan gerekli tedbirler de 5510 sayılı Kanunla sabittir.

Kanunun 6’ncı maddesinde sigortalı sayılmayanlar belirtilmiş olup genel olarak ücret karşılığı bir işverene bağlı olarak çalışanlar Kanunun 4’üncü maddesi kapsamında sigortalı sayılmıştır.

Uygulamada, bazı çalışanların sigorta yapılmadan çalışmak istemeleri gibi durumlarla karşılaşılmaktadır. Bunun nedeni nafaka veya icra borçlarından kaçınmak olabileceği gibi mahkemelerce haklarında verilmiş cezalardan da kaçmaya çalışmak olabilmektedir.

Bu gibi durumların tespiti halinde işverenler tarafından “O istemedi ben ne yapayım.” şeklinde belirtilen bir savunmanın Kanunda yeri olmayıp her şekilde yaptırımlarla karşılaşılabilmekte ve hatta bu şekilde sigortasız çalışmak isteyen kişiler daha sonra kendisinin sigortasız çalıştırıldığı yönünde şikayetçi olabilmektedirler.

Sigortasız Çalışmayın, Çalıştırmayın

Sağlığın kıymetinin hastalıkta anlaşılması gibi sosyal güvenliğiniz için de sadece birkaç günün bile ne kadar önemli olduğunu anlamak için çok geç olmasını beklemeyin. Gelir veya aylık bağlanması durumlarında herhangi bir kanuni gün şartının sağlanması açısından sadece bir gününüz dahi eksik olsa o eksiktir ve istisnası yoktur. Sadece birkaç gün ile geride bıraktıklarınızı ölüm gelirinden mahrum edebilir, yokluğunuzda muhtaç duruma düşürebilirsiniz. Defalarca yaşanmıştır.

Maliyet unsuru olarak görülen fakat işverenler için karşılaşılması kaçınılmaz adli yaptırımlar ve idari para cezaları karşısında çok basit bir işlem olan sigortalı bildiriminin ihmal edilmemesi, zamanında ve tam olarak yapılması sadece sigortalı için değil işverenler için de fayda sağlayacaktır.

Bu yasal zorunluluğun yerine getirilmemesi için kabul edilebilecek hiçbir bahane yoktur. Çalışanlar tarafından bildirimlerinin yapılıp yapılmadığı e-devlet üzerinden her zaman kontrol edilebilmektedir.

Unutmayınız ki, içinde bulunduğunuz aydaki çalışmalarınız takip eden ayın son gününe kadar Kuruma bildirilmektedir. Takip eden ayın son gününe kadar bildirimlerinizi hizmet dökümünüzde göremediğiniz takdirde, bu hususu önce işvereninize -Öfkeyle kalkan zararla oturur.-, sonuç alamadığınız takdirde de Alo 170 hattı üzerinden Sosyal Güvenlik Kurumu’na bildiriniz.

...