Kanunun; "İşyerleri ve İşverenlere İlişkin Hükümler" başlıklı ikinci bölümünde, işyerinin; bildirilmesi, devri, nakli, intikali, işyeri bildirgesi ve işveren kavramları yer almaktadır. Söz konusu madde hükümleri, ilgili yönetmelik ve genelgeler ile genişletilerek aşağıda açıklanmıştır.

İşyeri Nedir?

İşyeri, sigortalıların maddi olan ve olmayan unsurlar ile birlikte işlerini yaptıkları yerdir.

İşyeri Bildirgesi Nedir?

Yukarıda tanımı yapılan işyerlerinde, Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi veya (c) bendi kapsamında sigortalı çalıştıran, sigortalı çalıştırılan bir işyerini devir alan ya da bu nitelikte işyeri kendisine intikal eden işverenin; söz konusu iş yerini Kuruma tescil ettirmek/bildirmek için kullandığı belgeye işyeri bildirgesi denir.

İşyeri Bildirgesi Kuruma Hangi Sürede Verilir?

• En geç sigortalı çalıştırılmaya başlanılan tarihte işyeri bildirgesinin elektronik ortamda Kuruma verilmesi gerekmektedir.
• Türk Ticaret Kanunu'na tabi şirketlerin; nevilerinin değişmesi (A.Ş.'nin Ltd. Şti. olması veya tam tersi gibi), birleşmesi veya başka bir şirkete katılması durumlarında, bu hususların Ticaret Sicil Gazetesinde yayınlandığı tarihi takip eden 10 gün içinde Kuruma işyeri bildirgesi ile bildirilmek zorundadır.

• Adi şirketlerde şirkete yeni ortak alınması durumunda, bu tarihi takip eden 10 gün içinde Kuruma işyeri bildirgesi verilmesi gerekmektedir.
• İşyerinin başka bir işverene devredilmesi veya intikal etmesi halinde, bu tarihleri takip eden 10 gün içinde Kuruma işyeri bildirgesi verilmesi gerekmektedir.

• İşyerinin faaliyette bulunduğu ilden başka bir ile nakledilmesi halinde, nakil tarihini takip eden 10 gün içinde Kuruma işyeri bildirgesi verilmesi gerekmektedir.

İşyerinin, farklı bir ile nakledilmesi halinde işyeri bildirgesi ile birlikte; sigortalılar için de işten ayrılış ve işe giriş bildirgeleri düzenlenmesi gerekir. Fakat bu işe giriş ve işten ayrılış bildirgelerinin yasal süresi dışında Kuruma verilmesi halinde idari para cezası uygulanmaz.

• İşyerinin miras yoluyla intikali halinde, ölüm tarihinden itibaren 3 ay içinde, mirasçılar tarafından Kuruma işyeri bildirgesi verilmesi gerekmektedir.
• Valilikler, belediyeler ve ruhsat vermeye yetkili diğer kamu ve özel hukuk tüzel kişileri, yapı ruhsatı ve diğer tüm ruhsat veya ruhsat niteliği taşıyan işlemlerine ilişkin bilgi ve belgeler ile varsa bunların verilmesine esas olan istihdama ilişkin bilgileri, verildiği tarihten itibaren bir ay içinde Kuruma bildirmekle yükümlüdürler. Bu bildirimlerden hangilerinin işyerinin bildirilmesi yerine geçeceği Kurumca belirlenir, belirlenenlerle ilgili ayrıca işyeri bildirgesi düzenlenmez.

İşyeri Sicil Numarası Nedir?

Sosyal Güvenlik Kurumunca, işyeri tescili ile birlikte verilen; bir nevi kimlik numarasıdır ve sırasıyla aşağıda belirtilen sayılanlardan oluşur.

• Mahiyet kodu; yapılan işin özel veya kamu sektörüne ait daimi veya geçici olduğunu belirtmeye yönelik olup tek hane rakamdan ibarettir. Özel sektöre ait devamlı işyerlerine, ‘2’ ve özel sektöre ait geçici işyerlerine ‘4’ mahiyet kodu verilir.10/12/2003 tarihli ve 5018 sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanununun 3 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinde belirtilen kamu idareleri ve kamu iktisadi teşebbüsleri ile bunların bağlı idare, ortaklık, müessese ve işletmeleri ve yukarıda belirtilenlerin ödenmiş sermayesinin %50’sinden fazlasına sahip oldukları ortaklık ve işletmeler, özel kanunlarına göre personel çalıştıran diğer kamu kurumlarına ait devamlı işyerlerine ‘1’, geçici işyerlerine ‘3‘ mahiyet kodu verilir.

İşkolu kodu; yapılan işin İş Sağlığı Ve Güvenliğine İlişkin İşyeri Tehlike Sınıfları Tebliğine göre hangi iş koluna girdiğini belirtmeye yönelik olup dört hane rakamdan oluşur. Güncel iş kolu kodu listesi için buraya bakınız.

• Ünite kodu; işyerinin işlem gördüğü üniteyi belirtmeye yönelik olup iki hane rakamdan,
• Sıra numarası; her işyerine ilgili ünite tarafından iller itibarıyla ve sıra takip etmek suretiyle verilen bir numara olup yedi hane rakamdan oluşur.
• İl kodu; işyerinin hangi ilde olduğunu belirtmeye yönelik olup il trafik kod numarasından oluşur.
• İlçe kodu; işyerinin hangi ilçede olduğunu belirtmeye yönelik olup iki hane rakamdan oluşur.
• Kontrol numarası; işyeri sicil numarasının doğru kullanılmasını sağlamaya yönelik olup iki hane rakamdan oluşur.
• Asıl işverenden iş alan alt işverenler için ayrıca dosya tescil ettirilmeyip, asıl işverenin iş yeri dosyasından işlemlerin yürütüleceği durumlarda, yukarıdaki işyeri sicil numarasına üç hane rakamdan oluşan 'alt işveren numarası' eklenir.

4/C kapsamında (657 Sayılı Kanun 4/A'sı kapsamındakiler) sigortalı çalıştırılan iş yerleri için verilen işyeri sicil numarası; ünite kodu, saymanlık ve kurum numarası, il kodu, ilçe kodu ve kontrol numarasından oluşur.

• Saymanlık ve kurum numarası; oniki haneli olup altı hane saymanlık numarası ve altı hane kurum numarasından oluşur. Saymanlık numarasının ilk iki hanesi saymanlığı, takip eden iki hanesi sigortalının çalıştığı işyerinin bulunduğu ili, son iki hanesi ise ilçe kodunu ifade eder. Kurum numarası ise sigortalıyı çalıştırılan kamu kurumunu ifade etmek üzere Kurumca verilir.

İşyeri Bildirgesi İle Birlikte Verilecek Diğer Belgeler Nelerdir?

Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinin “İşyeri bildirgesi ile birlikte verilecek diğer belgeler” başlıklı 29 uncu maddesinde, Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) ve (c) bentleri kapsamında sigortalı çalıştırılan işyerlerinin tescilinde, işyeri bildirgesi yeterli olup elektronik ortamda temin edilebilenler hariç olmak üzere eki belgeler ihtiyaç olması hâlinde ünitece istenir." denilmektedir.

Ancak, Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı çalıştırılan işyerlerinin tescilinde;

• İşverenden iş alan alt işverenler tarafından, Kanundan doğan yükümlülükleri başlamadan önce, asıl işverenle yapmış olduğu sözleşmenin bir örneğinin,
• Adi ortaklıklar tarafından; noter onaylı ortaklık sözleşmesinin,
• İhale konusu işlerde; işin sözleşmesi veya işin üstlenildiğini gösterir idarenin yazısının,
• İnşaat işyerlerinde; varsa arsa sahibi ile müteahhit arasındaki inşaat yapım sözleşmesinin,

elden, posta yoluyla veya Kurumca belirlenen şekilde gönderilmesi zorunludur.” Hükmü yer almaktadır.

Bu doğrultuda Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinin 29 uncu maddesine göre verilmesi zorunlu olan belgeler ile ihtiyaç olması hâlinde ünitece istenen diğer belgelerin işyeri bildirgesinin gönderildiği Kurum ünitesine posta yoluyla gönderilmesi veya elden ibraz edilebilmesi mümkün olduğu gibi söz konusu belgeler sistem üzerinden elektronik ortamda da eklenebilecektir.

e-Devlet üzerinden “İşyeri Bildirgesi (4-a'lı Sigortalı Çalıştırılanlar Yönünden)” menüsü vasıtasıyla gerçekleştirilen işyeri tescil işlemlerinde belgelerin elektronik ortamda taranarak sisteme kaydedilmesi durumunda, söz konusu belgelerin ayrıca Kuruma gönderilmesine gerek bulunmamaktadır.

Belirli Yerde Yapılmayan ve Belirli Bir Merkezden Yürütülen İşyerlerinin Tescili Hangi Kurum Ünitesinde Yapılır?

Büro, yazıhane gibi belirli bir merkezden yürütülmeyen ve faaliyeti belirli bir yere bağlı olmayan işlerde; işyeri bildirgesi, işverenin ikametgâhının bulunduğu yerdeki ünitede tescil edilir.

Faaliyeti belirli bir yere bağlı olmamakla birlikte büro, yazıhane gibi tek merkezden yürütülen işlerde, işyeri dosyası; söz konusu birimlerin bulunduğu yeri çevresine alan ünitede tescil edilir.

Bu işlerin, bir ilden başka bir ile geçmesi ve devam etmesi halinde; işin ilk başladığı yer ünitesine tescil edilir/İşyeri bildirgesi verilir.

İşyerlerinin Tesciline İlişkin Diğer Önemli Hususlar

• Hem ayın 1’i ila 30’u arasında, hem de ayın 15’i ila müteakip ayın 14’ü arasındaki çalışmaları karşılığında ücret alan sigortalıların bulunduğu işyerlerinde, her iki çalışma döneminden dolayı iki ayrı işyeri bildirgesi düzenlenir ve ayrı ayrı işyeri tescilleri yapılır.
• Aynı kamu kurum ve kuruluşunda; hem 4/a hem de 4/c kapsamında sigortalı çalıştırılması halinde, bunlar için ayrı ayrı işyeri bildirgesi düzenlenir ve ayrı ayrı işyeri tescilleri yapılır.
• Adına işyeri tescili yapılacak şahsın; 18 yaşından küçük olması halinde velisi, sınırlı ehliyetsiz olması halinde ise atanan vasisi işveren vekili sayılarak, bunların imzası/onayı ile iş yeri tescili yapılır.
• Aynı işverenin, birden fazla özel ya da ihale konusu iş alması, işyeri kurması veya devir alması yahut kendisine intikal etmesi hâlinde her işyeri için ayrı işyeri bildirgesi düzenlenir. İşverenin talebi üzerine aynı işverene, aynı iş kolunda olmak üzere işin bitiminden itibaren bir ay içerisinde tekraren verilen veya ihale edilen güvenlik, temizlik, taşıma ve benzeri nitelikteki hizmet alımı işlerinde yeni bir işyeri bildirgesi verilmeksizin söz konusu işlerin yürütüldüğü işyeri dosyası üzerinden işlemler yürütülebilir.
• Aynı işverenlere ait olup, aynı işkolunda bulunan birden fazla kara veya deniz yahut hava ulaştırma araçlarına tek sicil numarası verilir.
• Kanunun 90 ıncı maddesine göre ihale yoluyla yapılan işlerin konsorsiyum şeklinde üstlenilmesi hâlinde, konsorsiyumu oluşturan üstlenicilerin her birine müstakilen istihkak ödenmesi ve bu üstleniciler tarafından idareye ayrı ayrı teminat verilmiş olması kaydıyla üstlenicilerin her birine, verecekleri işyeri bildirgelerine istinaden Kurumca ayrı ayrı sicil numarası verilebilir. İhale konusu işin iş ortaklığı şeklinde üstlenilmesi durumunda ise, işyeri, iş ortaklığı adına ve tek işyeri sicil numarası verilerek tescil edilir.
• Şirketlerin kuruluş aşamasında sigortalı çalıştırmaya başlayacağı tarihi ve çalıştırılacak sigortalı sayısını ticaret sicil memurluklarına bildirmesi üzerine, ticaret sicil memurluklarınca ilgili üniteye gönderilecek bu bildirime istinaden, işyeri ünitece tescil edilir. Bu durumda şirketlerce ayrıca işyeri bildirgesi düzenlenmez.
• Esas işin ayrıntısı veya tamamlayıcısı niteliğinde olan ve sigortalıları birbirine karışmayan işlerin ayrı ve bağımsız olarak yürütüldüğü yerler de bağımsız işyeri sayılır.
• Tek ihale ile birden fazla ünitenin görev alanına giren bir işin yapılması hâlinde, istihkaklarının bir ödenmesi ve teminatlarının tek olması şartıyla, işe ilk başlanılan yeri çevresine alan ünitece tek işyeri sicil numarası verilebilir. Aynı anda birden fazla ünitenin görev alanlarında işe başlanılması halinde, hangi üniteden tek işyeri sicil numarası alınacağı işverenin talebine göre belirlenir. İşverence, ilgisi bulunan diğer ünitelere yazılı olarak bilgi verilir.
• Aynı işveren tarafından yaptırılan ve birden fazla yapı ruhsatı bulunan özel nitelikteki bina inşaatı işyerlerinde, parsellerinin bitişik ya da yakın olması ve sigortalıların birbirine karışması şartıyla inşaatların tek sicil numarasında yürütülmesine ünitece izin verilebilir.
• İstihdam teşvik ve desteklerinden yersiz yararlanmaya mahal vermemek, aynı ilde olmak ve işveren tarafından yazılı olarak talep edilmek kaydıyla, devamlı mahiyette işlem gören veya görecek olan aynı işverene ait iş kolu kodu aynı olan ve Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı çalıştıran tüm işyerlerinin, birleştirilmek suretiyle tek dosyada işlem görmesine Kurumca izin verilebilir; birden fazla ünite bölgesinde işyeri bulunması halinde ise tek dosyanın işlem göreceği ünite, Kurumca belirlenir.
• Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı çalıştıran kamu kurum ve kuruluşlarına ait işyeri işverenleri tarafından yazılı olarak talep edilmek kaydıyla devamlı mahiyette işlem gören veya görecek olan aynı kamu kurum ve kuruluşu işverenine ait iş kolu kodu aynı olan ve birden fazla Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğü sınırları içindeki tüm işyeri dosyalarının birleştirilmek suretiyle tek dosyada işlem görmesine istihdam teşvik ve desteklerinden yersiz yararlanmaya mahal vermeyecek şekilde Kurumca izin verilebilir.
• Şirketlerin, unvan değişikliklerinde işyeri bildirgesi verilmez, bu değişikliğin yer aldığı Ticaret Sicil Gazetesinin de ekli olduğu bir yazı ile Kuruma bildirilir.

Dosyaların İşlemden Kaldırılması İçin Ne Kadar Süre İşlem Görmemiş Olmaları Gerekir?

Özel nitelikteki inşaat işyerleri ile ihale konusu işyerleri hariç olmak üzere, kapanma, terk veya tasfiye olmadığı hâlde, işyerinde en az iki yıl süre ile sigortalı çalıştırılmadığı, işverenler tarafından bildirilen veya Kurumca tespit edilen işyeri dosyaları, sigortalı çalıştırılmaya son verilen tarih itibarıyla ünitece Kanun kapsamından çıkarılır.

İşveren Kime Denir?

Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında hizmet akdine istinaden çalışan sigortalılar ile aynı fıkranın (c) bendine göre kamu görevlisi, memur olarak tanımlanan sigortalıları çalıştıran gerçek veya tüzel kişiler ile adi ortaklık, iş ortaklığı, apartman kapıcılığı, ortak aile sağlığı merkezleri, bakanlıklar, ticaret sicil müdürlükleri, valilikler, kaymakamlıklar gibi tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlara işveren denir.

İşveren Vekili Kime Denir?

İşveren adına hareket eden ve işin, işyerinin ve işletmenin yönetiminde görev alan kimselere işveren vekili denir. ( 4857 Sayılı İş Kanunu, Madde 2 )

• İşveren vekilinin bu sıfatla işçilere karşı işlem ve yükümlülüklerinden doğrudan işveren sorumludur.
• İşveren için öngörülen her çeşit sorumluluk ve zorunluluklar işveren vekilleri hakkında da uygulanır.
• İşveren vekilliği sıfatı, işçilere tanınan hak ve yükümlülükleri ortadan kaldırmaz.

İşveren Vekili İle İlgili Bazı Hususlar

İşveren vekili Kanunda belirtilen yükümlülüklerinden dolayı işveren ile birlikte müştereken ve müteselsilen sorumlu olacaktır. İşveren vekili bu doğrultuda, Kanunda belirtilen ve işverenin sorumlu kılındığı belgelerin, beyannamelerin verilmesi, primlerin ödenmesi yükümlülüklerinden dolayı işverenle birlikte müştereken ve müteselsilen, mali ve hukuki anlamda sorumlu sayılacaktır. Yine işveren vekili ödenmeyen prim borcu ve buna bağlı olan borçlardan tıpkı işveren gibi sorumlu olacaktır. Kurumun denetim ve kontrolle görevlendirilmiş memurlarınca yapılan tespitlerde ve işyerinde tutulan tutanaklarda işveren hazır değilse işveren vekili muhatap tutulur.

Öte yandan işverenin aynı anda birden çok kişiye çeşitli konularda vekâlet vermesi mümkündür. Vekâlet verilen bu kişilerden biri işveren vekili olarak atanabileceği gibi, bu kişiler dışında başka bir kişinin de işveren vekili olarak görevlendirilmesi mümkün olup, işverenin herhangi bir işi kendi adına yerine getirmesi için vekâletle yetkilendirdiği her kişi işveren vekili olarak addedilemez, işveren vekiline işveren tarafından verilen temsil yetkisi; işin, işyerinin ve işletmenin yönetiminde görev almayı kapsamalıdır. Yönetimde bir görev verilmemiş ise salt temsil yetkisi verilen kişiler işveren vekili olarak kabul edilemez. Örneğin; bir işçisine, muhasebecisine ya da herhangi bir kişiye sadece bankadan para çekme, e-Sigorta kullanıcı kodu ve şifresi alma ve kullanma veya noterde işlem yapma vb. gibi verilen vekâletname tek başına o kişiyi “işveren vekili” yapmaz.

Diğer yandan gerçek veya tüzel kişi bir işverenin aynı vergi/T.C. numarası adı altında 5510 sayılı Kanun kapsamında birden fazla işyeri bulunması halinde her bir işyerinin sorumlusu işveren vekili kabul edilemez. İşveren vekili işveren adına ve hesabına, işin veya görülen hizmetin bütününün yönetim görevini yapan kimse olduğundan, işveren adına tescilli bütün işyerlerinden sorumlu olan kişi işveren vekili olarak kabul edilir.

Alt İşveren (Taşeron) Kime Denir?

Bir işverenden, işyerinde yürüttüğü mal veya hizmet üretimine ilişkin bir işte veya bir işin bölüm veya eklentilerinde iş alan ve bu iş için görevlendirdiği sigortalıları çalıştıran üçüncü kişiye alt işveren denir.

Alt İşveren (Taşeron) İle İlgili Bazı Hususlar

Sigortalılar, üçüncü bir kişinin aracılığı ile işe girmiş ve bunlarla sözleşme yapmış olsalar dahi, asıl işveren, bu Kanunun işverene yüklediği yükümlülüklerden dolayı alt işveren ile birlikte sorumlu olur.

Asıl işveren-alt işveren ilişkisinden söz edebilmek için;

• İşyerinde sigortalı çalıştıran asıl işverenin varlığı,
• Alt işverenin yapmayı üstlendiği iş için sigortalı çalıştırması,
• İşin asıl işverenin işyerinde yürütülmesi,
• Alt işverenin işyerinde, asıl işverenin yapmış olduğu ana işin bir bölümünde, eklentilerinde veya yardımcı işlerinde iş alması,

şartlarının aynı anda gerçekleşip gerçekleşmediğine bakılır.

Bu konunun anlatımı buraya kadardır. 5510 sayılı Kanun kapsamında iş kazası ve meslek hastalığı, hastalık ve analık hallerinin tanımları, bildirimleri ile bu sigorta kollarından sağlanan haklar ile ilgili bölüme ulaşmak için buraya tıklayınız.